Yön Değiştirme Asenkron Motor

Kısa Özet

• Üç fazlı motorlarda yön, faz sırasına bağlıdır. Herhangi iki fazın yerini değiştir → yön tersine döner.

• Monofaze (kondansatörlü) motorlarda yön, yardımcı (başlatma) sargısının bağlanışını ters çevirmekle değiştirilir.

• Sürücü (VFD) ile yön değiştirme, parametre/komut ile yapılır—klemens sökmeden, yumuşak geçişle.

• Güvenlik: Motor çalışırken yön değiştirme yapma! Önce enerjiyi kes, kilitle/etiketle (LOTO).
  
  

1) Temel Mantık

Asenkron motorlarda dönme yönünü belirleyen şey dönen manyetik alanın dönüş yönüdür.

• 3 Fazlı: Şebekeye uygulanan faz sırası (R-S-T) alanın dönüş yönünü belirler. R-S-T → saat yönü, R-T-S → saat yönünün tersi gibi.

• 1 Fazlı: Ana sargı sabit; yardımcı sargı + kondansatör, faz kayması oluşturarak yönü belirler.

2) Üç Fazlı Asenkron Motorlarda Yön Değiştirme

2.1. En Hızlı Yöntem: İki Fazı Yer Değiştir

Uygulama: Pano içinde veya motor klemens kutusunda iki faz iletkeninin yerini değiştir (ör. R↔S).
Not: Hangi iki faz olduğu fark etmez; iki tanesini yer değiştirmen yeterli.

2.2. İki Kontaktörle Otomatik Ters-Düz (İleri/Geri) Devre

• Bileşenler: 2×kontaktör (K1-İleri, K2-Geri), mekanik ve elektriksel kilitleme, termik röle, butonlar.

• Bağlantı prensibi:

  • K1 devredeyken fazlar doğal sırada motora gider.

  • K2 devredeyken iki faz çapraz bağlanır (ör. L1→T1, L2→T3, L3→T2), böylece faz sırası ters döner.

• Kilitleme çok kritik:

  • Elektriksel kilitleme: K1’in NC yardımcı kontağı K2 bobinine; K2’nin NC’si K1 bobinine seri.

  • Mekanik kilitleme: Kontaktörlere fiziksel kilit tak—ikisi aynı anda çekemez.

• Gecikme: Yön değiştirirken stop → tam duruş → diğer yön start. Gerekirse zaman rölesi ile geciktir.

2.3. Şalter ile Ters-Düz

• 0-I-II konumlu yıldız-üçgen tip dışı (faz çeviren) bir değiştirme şalteri de kullanılabilir.

• Endüstride küçük güçlerde pratik çözümdür; aynı anda iki yönü vermeyen tip olmalı.

2.4. Yıdız-Üçgen Panolarda Not

Yıldız-üçgen başlatmada yön değiştirmek için yine faz sırasını besleme tarafında terslemek gerekir. Sadece Y/Δ bağını değiştirmek yönü etkilemez.

3) Monofaze (Kondansatörlü) Asenkron Motorlarda Yön Değiştirme

Monofaze motorlarda yön, yardımcı (start) sargısının ana sargıya göre bağlanış polaritesine bağlıdır.

3.1. Klemens İşaretleri

• Sıklıkla U1-U2 (ana) ve Z1-Z2 (yardımcı) gibi isimlendirme görürsün.

• Yön tersleme için yardımcı sargının uçlarını (Z1-Z2) yer değiştirirsin (kondansatör bu kola seri/parallel tasarıma göre bağlıdır).

3.2. DPDT (Çift Kutuplu Çift Atmalı) Anahtar ile Çözüm

• DPDT anahtar ile yardımcı sargının uçlarını çaprazlayarak iki yönde çalıştırabilirsin.

• Dikkat: Ana sargıyı yer değiştirme; yardımcıyı tersle. Kondansatörü doğru kollarda bırak.

Uyarı: Monofaze motorlarda kondansatör devreden çıkmayan (CSCR/PSC) tiplerde sürekli kondansatör vardır; şemaya uygun bağla. Motor çalışırken yön tersleme yapma.

4) Frekans Konvertörü (VFD) ile Yön Değiştirme

• Dijital giriş (FWD/REV) veya parametre ile yön verilir.

• Avantajları: Yumuşak duruş/kalkış, akım darbesi yok, mekanik zorlanma az.

• Kablo/ekipman koruması için rampa süreleri ve jog/rev ayarlarını doğru yapılandır.

5) Klemens ve Etiketler (U1-V1-W1 / U2-V2-W2)

Üç fazlı motorlarda klemens kutusunda genelde altı uç vardır: U1-V1-W1 ve U2-V2-W2.

• Doğrudan yol verme (DOL): U1-V1-W1’e fazları sırayla verirsin, U2-V2-W2 köprülenir (bağlantı tipine göre).
  
  

• Yön terslemek için beslemedeki iki fazı değiştirmen yeterli (klemens köprü düzenin değişmez).

6) Güvenlik ve En İyi Uygulamalar

• Enerjiyi kesmeden yön değişikliği yapma. LOTO uygula.

• Kontaktörler arasında kilitleme kullan; eşzamanlı çekme kısa devre doğurur.

• Ters-düz devrelerinde termik röleyi ortak hatta doğru konumlandır.

• Mekanik sistem (pompa, konveyör, redüktör) ters yöne uygun mu? Geri dönüş zarar verebilir.

• Acil stop hattını ihmal etme.

• Kablo kesitleri, sigorta tipi, kısa devre kesme kapasitesi (Icu/Ics) uygun olmalı.

7) Tipik Hatalar ve Çözümü

• Motor “homurdanıyor”, kalkmıyor: Monofaze ise yardımcı sargı/kondansatör devre dışı kalmış olabilir → kondansatörü ve bağlantıyı kontrol et.

• Sigorta atıyor: Ters-düz devresinde iki kontaktör aynı anda çekiyor olabilir → kilitlemeyi kontrol et.

• Yanlış yön: Faz sırasını kontrol et (R-S-T test cihazı ile).

• VFD’de “OV/OC” hataları: Rampa sürelerini artır, yükü kontrol et, frenleme gerekebilir.

8) SSS (FAQ)

S: Motor çalışırken yön değiştirilebilir mi?
C: Hayır. Önce stop, motor tam dursun, sonra diğer yönü ver.

S: Hangi iki fazı değiştirmeliyim?
C: Fark etmez; herhangi iki faz yeterli.

S: Yıldız-üçgen bağlantı yönü etkiler mi?
C: Hayır. Yön, faz sırası ile değişir. Y/Δ sadece kalkış akımı/tork içindir.

S: Monofaze motorda neden ana sargıyı değil yardımcıyı tersliyoruz?
C: Çünkü yönü belirleyen faz kaymasını yardımcı sargı oluşturur. Onu tersleyince yön değişir.

S: VFD’de yön tersleme motoru yorar mı?
C: Doğru rampa ve duruş/kalkış ayarlarıyla en güvenli yöntemdir.

11) Örnek Malzeme Listesi (Ters-Düz Pano)

• 2× AC kontaktör (mekanik kilit uyumlu)
  
  

• 1× Termik röle
  
  

• 2× Buton (İleri/Start, Geri/Start), 1× Stop, 1× Acil Stop
  
  

• 2× Yardımcı kontak bloğu (kilitleme için NC)
  
  

• Sigorta/şalter, kablo pabuçları, etiketler

11) Sonuç

Asenkron motorlarda yön değiştirme; 3 fazda iki fazı çaprazlamak, monofazda yardımcı sargıyı terslemek veya VFD ile komutlamak kadar nettir. Ancak güvenlik adımları ve kilitleme şarttır.